تاثیر بازی بر کودکان

اهميت بازي
با آنکه ميل به بازي در سنين بالا کم‌کم کاهش پيدا مي‌کند و کارهاي مهمي جاي آن را مي‌گيرد ولي به اعتقاد روان‌شناسان تا سالهاي پاياني عمر نيز تمايل به بازي در انسان وجود دارد هر چند شکل و ظاهر و هدف بازي عوض شده باشد. شايد کودک دليل بازي کردن خود را نداند و يا آنکه نتواند براي آن علتي بيان کند ولي با اين همه نتواند از بازي کردن دست بکشد. امروزه ثابت شده است که کودکاني که به اندازه کافي و به درستي بازي نمي‌کنند از رشد ذهني مناسب ، رشد اجتماعي درست بي‌بهره هستند. ويليام استون مي‌نويسد: بازي غريزه‌اي براي رشد و نمو استعدادها و يا تمرين مقدماتي براي اعمال آتي است.

خداوند نخستين دوره رشد انسان را با بازي همراه کرده است. در اسلام توصيه اکيد به اين موضوع شده است که کودکان را تا هفت سالگي آزاد بگذاريد تا بازي کنند. امام صادق عليه‌السلام فرموده‌اند: بگذار فرزندت تا هفت سال به بازي بپردازد، در هفت سال دوم به اوادب بياموز و در هفت سال سوم مراقب او باش. در روايتي آمده است که حضرت محمد صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با جمعي از ياران از محلي عبور مي‌کردند کودکان را در حال خاک بازي ديدند برخي از ياران خواستند آنها را از بازي کردن باز دارند. پيامبر فرمودند: بگذاريد بازي کنند که خاک محل پرورش کودکان است.

اسلام علاوه بر آنکه از واپس زدن اين تمايل در کودکان جلوگيري مي‌کند توصيه مي‌نمايد که پدران و مادران امکانات لازم براي بازي کودک را فراهم کنند و در هر موقعيت و مقام اجتماعي نيز که هستند وقتي را براي بازي با فرزندان خويش اختصاص دهند و خيال نکنند که درصورت بازي کردن با فرزندانشان اقتدار يا متانت آنان خدشه‌دار مي‌شود. از ديدگاه ويجيناساکس روان‌شناس بازي و بازي درمانگر معروف ، بازي يکي از فعاليتها و اهداف مهم کودک در زندگي است. او نمي‌تواند از راه ديگري غير از بازي به کشف محيط پيرامون خود بپردازد. استعدادهاي خود و تواناييهايش را شناسايي کند و آنها را بکار بگيريد. کودک در حين بازي به تمرين زندگي بزرگسالي مي‌پردازد.

شرکت در بازيهاي کودکان
پياژه روان‌شناس بزرگ کودک معتقد است که در فعاليتهاي خود جوش کودک بايد او را آزاد گذاشت دخالت نامناسب و بي‌موقع در فعاليتهاي او استقلال و خودمختاري و فعاليت را از او سلب مي‌کند. با اينهمه تاثير بزرگترها در بازي کودک را بي‌اهميت نمي‌شمارد و به حضور مناسب بزرگترها در بازيهاي کودکان اشاره مي‌کند. شرکت مناسب والدين در بازيهاي کودکان موجب مستحکم‌تر شدن رابطه والد و فرزندي مي‌شود و در عين حال يک موقعيت مناسبي پيش مي‌آيد که والدين به تربيت کودک بپردازند و نکات تربيتي را در خلال بازي به او آموزش دهند.

والدين تعيين کننده نوع و شيوه بازي کودک نيستند. بهتر است شرايط سالم براي بازي فراهم سازند و خود به عنوان همبازي شرکت داشته باشند و اجازه بدهند کودک با قدرت خلاقيت خودبازي را اراده کند. در اين بازيها والدين نبايد خواست و اراده خود را به کودک تحميل کنند. همپاي او و هم‌رديف او قرار بگيرند و بازي شادي را فراهم کنند. پيامبر اکرم مي‌فرمايند: هر کس که کودکي نزد اوست بايد براي کودک شود.

انواع بازي در کودکان
اگر به نوع بازيهاي کودکان نگاه کنيم تنوع و گوناگوني را در آنها مشاهده مي‌کنيم. با تغيير سن کودکان نوع بازيهاي آنها نيز تغيير مي‌يابد. برخي از بازيها ، بازيهايي هستند که در آنها کودک به تمرين روابط و نقشهاي اجتماعي مي‌پردازد مثل مهمان بازي. به اين ترتيب آنچه را که به عنوان الگو پيرامون خود مي‌بيند در بازيهاي خود انجام مي‌دهد. الگوهاي کودک در اين نوع بازيها اغلب والدين و يا نزديکان و يا افرادي هستند که براي کودک مهم هستند. در برخي ديگر از بازيها کودک به تمرين حرفه و مشاغل مختلف مي‌پردازد.

بازي نقش دکتر و مريض ، پليس ، راننده و... از جمله اين بازيها هستند. برخي ديگر از بازيها خيالي هستند که تحت تاثير قدرت تخيل کودک شکل مي‌گيرند. اين نوع بازيها ممکن است تحت تاثير تماشاي برخي فيلمها و کارتونها ، رنگ و بوي خاصي پيدا کند. بازيهاي ديگر از نوع بازيهاي فکري هستند و در آنها کودک به رشد فکري و ذهني خود مي‌پردازد. اين نوع بازيها با رشد شناختي و فکري کودک مرتبط هستند. بازيهاي ديگر جنبه تمرينات جسماني و ورزشي دارند. کودک به دليل انرژي سرشار خود با جست و خيز ساده يا بازيهاي جسماني پيچيده‌تر سرگرم مي‌شود.

چه نوع بازيهاي مناسب کودک است؟
والدين به عنوان تسهيل کننده مسير بازي کودک هستند. کودکان خود با توجه به شرايط سني خود نوع بازي خود را انتخاب مي‌کنند. لازم است والدين دقت کنند موقعيت بازي يک موقعيت سالم ، امن و مناسب باشد تا مشکلي کودک را تهديد نکند. مثلا با توجه به علاقه کودکان ، بازيهاي اجتماعي در حدود 5 سالگي لازم است والدين با ايجاد چنين بازيهايي در انتخاب همبازي کودک خود دقت نمايند و به صورت غير مستقيم بر بازي آنها نظارت داشته باشند. همچنين در انتخاب اسباب بازي نهايت دقت و تناسب را مدنظر داشته و اسباب بازيهاي مناسب که براي رشد فکري و شناختي کودک مفيد هستند را انتخاب نمايند.

سخن آخر
با توجه به اهميت و نقش سازنده‌اي که بازي در رشد کودکان دارد و به اين اهميت و ضرورت از طرف متخصصان ، صاحبنظران و بزرگان تاکيد فراوان شده است توجه به آن لازم و ضروري مي‌نمايد. بطوري که والدين در مسير تربيت کودک خود در بيشتر موارد مي‌توانند از بعد بازي وارد شده و تربيت مناسبي را روي کودک خود اعمال نمايند.

بازي و رشد جسمي
بازي به عنوان وسيله‌اي مطمئن براي رشد کودکان ، عضلات را نيرومند مي‌کند، استخوانها را محکم و استوار مي‌نمايد، و بالاخره باعث تقويت حواس پنجگانه بويژه حس بساواي و حس بينايي مي‌شود.

بازي و رشد ذهني
بازي امکان تجربه و تعامل‌هاي مستقيم با عوامل محيطي را براي کودک فراهم مي‌کند. بازي نه تنها بر رفتارهاي هوشمندانه و قابل مشاهده کودک اثر دارد، بلکه بر ساخت فيزيولوژيکي مغز او تاثير غير قابل انکار دارد.

بازي و رشد عاطفي
ميان 3 تا 7 سالگي ، کودک عواطف خود را آشکارا ابراز کرده ، به تدريج عواطف خود را شناسايي مي‌‌کند. مسلما بروز ناگهاني خشم و ترس در کودکان ميان 3 تا 7 ساله امري است عادي و ترس در کودکان اين گروه سني به علت نيروي تخيل بسيار فعال آنان است. ديگر اينکه مرتبا با اوضاع و موقعيت‌هاي تازه‌اي روبرو مي‌شوند که براي آنان ناآشنا است. بايد توجه داشت که بطور کلي محيطي که کودک در آن زندگي مي‌کند و نوع تجربه‌هايي که بدست مي‌آورد و چيزهايي که ياد مي‌گيرد، در کيفيت بروز عواطف کودک بسيار موثر است.

بازي و رشد اجتماعي
بازي براي کودک معادل مطالعه بزرگسالان ، وسيله‌اي براي بيان احساسات کودکان و کشف روابط و ارضاي آنان ، انواع بازي و اسباب بازي ، واژه‌ها و کلمات و جمله‌هاي کودکان است. کودکان معمولا ميان دو تا سه سالگي بازي با ديگران را آغاز مي‌کنند. اما اگر استعداد ذاتي و علاقه اجتماعي آنان رشد نيافته باشد، با ديگران سازگار نخواهند شد و علاقه‌اي به حفظ روابط اجتماعي و شرکت در بازي کودکان نخواهند داشت. کودک از طريق بازي و همانند سازي و تقليد از رفتارهاي بزرگسالان نه تنها رفتارهاي اجتماعي را تمرين مي‌کند، بلکه باز فرصتي است براي اصلاح و گسترش شيوه‌هاي رفتاري کودکان ، بخصوص رفتار اجتماعي آنان است. از اين طريق کودک شهامت داخل شدن در اجتماع را کسب مي‌کند و فرا مي‌گيرد که چگونه مي‌توان در اجتماع زيست و مسئوليت پذيرفت. همچنين روشهاي مختلف مبارزه با مشکلات و پيدا کردن راه حل همان مشکلات را مي‌آموزد.

بازي و رشد شخصيت
بازي در شخصيت سازي و رشد کودک تاثير فراوان دارد. بازي وسيله کسب تجربه‌هاي پرارزشي است که کودکان در خلال آن از جهت احساسي ، اجتماعي و رواني رشد مي‌کنند. الگوهاي رفتاري آنان در بازي شکل مي‌گيرد. اين الگوها در سراسر عمر کودک سرمشقي مفيد براي او خواهد شد. کودک به مدد بازي الگوهاي بيشمار و درهم پيچيده و ظريف زندگي آدمي را در مي‌يابد. آن را تجربه و تمرين مي‌کند و رابطه ميان اين الگوها را مي‌سنجد، تا آنها را فراگيرد. از آن جهت که ناگزير است در سنين بزرگسالي با آنها روبرو شود و در جامعه آدميان زيست کند.

طبقه بندي بازي از ديدگاه پياژه
ژان پياژه روان شناس سويسي ، بازيهاي کودکان را به سه گروه طبقه بندي کرده است. اين طبقه بندي از ساير طبقه بندي‌هايي که ديگران کرده‌اند، کاملتر و اساسي تر است.

بازي‌هايي که جنبه تمريني دارند و از هر ساختاري بي‌بهره‌اند.

بازي‌هاي سمبليک از يک سال و نيمگي آغاز مي‌گردد و چند ماهي به اوج خود مي‌رسد. سپس رو به کاستي مي‌نهد تا بالاخره نزديک به 9 سالگي به آخرين مرحله کاهش مي‌يابد.

بازي‌هاي با قاعده که از سه و نيم سالگي آغاز مي‌شود و چند ماه پس از ده سالگي به اوج مي‌رسد. اين بازي‌ها همچنان تا دوره نوجواني و پس از آن در اوج باقي مي‌مانند.

بازي درماني
بازي‌ها براي درمان کودک ، وسيله خوبي در دست درمانگران خواهد بود. درمانگر مي‌تواند با بررسي انواع بازي‌ها و مشاهده کودک هنگام بازي به دنياي او وارد شود و او را بهتر بشناسد و به مشکلات رفتاري وي پي برد.

انواع بازي درماني
بازي درماني با روش مستقيم :
در اين نوع بازي درمانگر بايد رفتاري صبورانه و در محدوده واقعيت‌ها داشته باشد و به هدف بازي و نحوه استفاده کودک از آن توجه نمايد. بدين منظور درمانگر ممکن است بر حسب مورد و تشخيص خود ، شريک در بازي باشد و يا جزئي از نمايش سمبوليک و يا اصلا يکي از شخصيت‌هاي بازي کودک باشد.

بازي درماني با روش غير مستقيم :
در اين روش درمانگر در تعيين نوع بازي و کيفيت آن دخالتي نداشته و همه چيز بر عهده کودک گذاشته مي‌شود. با اين شيوه احساسات کودک پديدار مي‌شود و کودک شخصا با آن روبرو مي‌گردد. با اين شيوه او مي‌آموزد که احساسات و عواطف و رفتار خود را مهار کند و آنچه را که موجب رنج وي مي‌گردد، به کنار افکند و در واقع به سبک سازي يا تضعيف عاطفي برسد.
مباحث مرتبط با عنوان