جدیدترین انتقادها از برنامه نود

سینمای ما- سیدامیرحسین مهدوی: موقعیت کم‌یابی است کسب توامان افتخار دست تکان دادن برای پنجاه هزار نفری که در حاشیه بازی نیمه‌نهایی جام حذفی فریاد «عادل پرسپولیسی» سر می‌دادند و کمک گرفتن از سردبیران مجلات روشنفکری «فیلم» و «هفت» برای ترجمه کتاب «فوتبال علیه دشمن» سایمون کوپر. حیرت‌انگیز است که هم بچه‌های عشقِ فوتبالِ حاشيه تهران و هم بهمن فرمان‌آرا فقط برای تماشای یک برنامه سراغ شبکه‌های سیما بیایند. این جایگاه بی‌نظیر در اختیار یگانه ستاره برنامه‌هایِ غیرنمایشی تلویزیون ، «عادل فردوسی‌پور» است. 36 ساله، کارشناس‌ارشد و مدرس زبان تخصصی در دانشکده صنایع دانشگاه صنعتی شریف. «نود» یازده سال پیش، به ابتکار فردوسی‌پور شروع شد و در کل این دهه افتخار ساخت انتقادی‌ترین برنامه سیمای جمهوری اسلامی از آن اوست. ظاهرا تعداد بیننده این برنامه در قواره مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری و بالاتر از« نرگس»و« دلنوازان» است. اهل فن آن را می‌پسندند و کارشناسان‌ داوری و مفسرین فوتبال مشتاقانه آماده حضور در این برنامه هستند.تحلیل‌های این برنامه «معیار» است و جهت‌گیری افکار عمومی فوتبال دوشنبه شب‌ها در«نود» تعیین می‌شود. به رغم پخش دیروقتِ برنامه، بین 6 تا 10 درصد دارندگان خط تلفن همراه در رفراندومِ مجازی آن شرکت می‌کنند و مدیران ارشد فوتبال تا ساعت 2 بامداد منتظر مصاحبه تلفنی با عادل فردوسی‌پور هستند. بنا بر ادعای تهیه‌کننده- مجری این برنامه بسیاری از ورزشگاه‌های نیمه‌کاره و زمین‌های نامناسب در گوشه‌های پرت ایران با انعکاس در «نود» ، سامان یافته‌اند. کار به جایی رسیده که مربیان و بازیکنان معترض به تصمیمات داوری گلایه خود را به قضاوت کارشناسان نود احاله می‌دهند و برخی ادعاهای مطرح شده در نود باعث ممنوع الکار شدن داوران و جنجال‌های مدیریتی- و حتی قضایی – می شود.
نود عصاره فضائل یک رسانه است. جذابیت، انتقاد، مخاطب، و ارتقای سطح آگاهی‌های عمومی را یک‌جا دارد. به همین اعتبار است که اِلیتِ مکدّر از برنامه‌های سیاسی و نمایشی سیما، این برنامه را استثنایی بر قاعده قهر خود با تلویزیون ایران می‌کنند و هر دوشنبه نود را تيترا‍ژ تا تيترا‍‍‍ژ تماشا کرده، حظ می‌برند و به 200090 و رفقا اس‌ام‌اس می‌زنند.
در چنین میزانسنی، نقد این «شاهکار» در بهترین حالت مخالف‌خوانی برای عرض اندام و با نگاه بدبینانه به «جولان در عرصه سیمرغ و زحمت بیهوده دادن» تعبیر می‌شود. به فرض صحت یکی از این گزینه‌ها هم، برای تنوع‌بخشی به اپیدمی تحسین همه نشریات ورزشی و فرهنگی از خود فردوسی‌پور و کتاب فردوسی‌پور و جسارت فردوسی‌پور و برنامه فردوسی‌پور بد نیست چند خطی هم از یک مشکل بزرگ برنامه نود یاد شود. ایرادی که از قضا بیش و بیش از «مهندس عادل» به سیاست‌گذاران سیما و مدیران ارشد سازمان و شبکه سه برمی‌گردد.
*****
برنامه نود آشکارا قرار است پایلوتی از فضای آزاد نقد در رسانه باشد. در حالی که تمام بخش‌های خبری و گزارشی صدا و سیما یک صدا به تبلیغ و بزرگ‌نمایی فعالیت‌های دولت مشغولند، مجری نود اجازه یافته تا تناقضات اقوال مقامات فوتبال را کنار هم مونتاژ کند و زمانی که اطلاقِ صریحِ صفتِ «دروغگو» به بالاترین مقام فوتبال مملکت با لبخند رئیس فدراسیون مواجه می‌شود، بعد از مکث کوتاه دوربین روی صورت کفاشیان بگوید: کلا شما هم جالب هستید ها!
بی‌شک رسیدن آستانهِ انتقادِ مجاز به مرزِ نود آرزوی همه اهالی رسانه است. کدام روزنامه نگاری است که از باز شدن فضای نقد استقبال نکند؟از قضا تمام خرده‌گیری‌های اخیر به برنامه «هفت» هم ناظر بر فقدان همین نقد صریح و رواداری زیادی با میهمانان بوده است. گرچه خودکرده را تدبیر نیست . وقتی سازندگان این برنامه برای تحریص افکار عمومی به دیدنِ هفت، ترکیبِ «نود سینمایی» را در سایت‌ها رواج دادند باید محاسبه می‌کردند که نمی‌توان« نود» بود و حدود 60 دقیقه از برنامه را هم‌صدا با مسعود «جان» و همایون «جان» ، ‌به تمجید -و چه بسا تقدیس -یک فیلم متوسط‌الحال پرداخت.
شکی نیست که نود موقعیتی تک و برتر دارد. اما آیا «گرفتن» و شکستنِ رکورد بیننده توسط این برنامه تنها به توان و استعداد گرداننده آن برمی‌گردد یا سهم اعطای مجوز انحصاریِ نقد به او و محدود کردن ادبیات انتقادی به فوتبال، باعث تمایز نود شده است؟
اگر این مجوز به سایر برنامه سازان هم اعطا شود،آنها قادر نخواهند بود تا موفقیت «نود»را تکرار کنند؟ متاسفانه اغلب ناظران علت اقبال نود را به دو بردار «مجری قوی» و «موضوع جذاب» تجزیه می‌کنند و از علّتِ تامّهء کامیابی آن غافل می‌مانند:
1- در همین شبکه‌های سیما بارها مجریانی با مشخصات استانداردتر (ظاهر، بیان، حضور ذهن و...) از فردوسی‌پور برنامه اجرا کرده وچند شب‌ بعد از استقبال بينندگان، سرنگون شده‌اند. عاقبت فرزاد حسنی و رضا رشیدپور که هر دو وارد حوزه‌هایی حساس‌تر از لیگ برتر فوتبال شده و نقدهایی اساسی‌تر مطرح کردند، پیش روی ماست.اما در این سال‌ها هر وقت صف‌آرایی مدیران ورزشی در برابر نود شکل نگران‌کننده یی به خود گرفته، پورمحمدی مدیر قدرتمند شبکه سه برای صیانت از این برنامه به میدان آمده‌است. اتفاقی که برای نمونه‌های پیش گفته روی نداد و منجر به فراغت مجریانی توانمند از سیما شد.
دو فاکتور حمایت مدیران و استمرار پخش، قطعا اجزاء مهمی از درخشش نود به شمار می رود.
2- ظاهرا مدیران محترم صدا و سیما فوتبال را به عنوان سوپاپ نقد در رسانه ملی تعریف کرده و در تفاهمی داخلی، انحصار آن را به برنامه دوشنبه شب‌های شبکه سه اعطا کرده‌اند. به نظر می‌رسد تقسیم کاری صورت گرفته تا با تولید سه برنامه ورزشی دیگر که تمام قد در خدمت مدیریت ورزش قرار دارند «میانگین» نقد ورزشی قابلِ تحمل شده و جلو رفتن‌های «نود» با عقب‌نشینی و فضا دادن‌های سه برنامه صبح و بعد از ظهر و شب جمعه جبران شود. «ورزش و مردم»صبح های جمعه با استراتژی «صلحِ کل» ودر مقام بولتن تصویری سازمان تربیت بدنی و اذناب آن روی آنتن می رود. صرفا پیروزی‌ها را پوشش می‌دهد، پاتوق رؤسا است و بنای آزردن دلِ احدی از مدیران را ندارد. پخش گزارش خبری از افتتاح یک سوله ورزشی در شهرستان کرج با حضور مدیر کل تربیت بدنی استان تهران و حضور معاون حقوقی -پارلمانی (!!) سازمان تربیت بدنی در استودیو پخش زنده، از امورات جاری این برنامه است . مجری- تهیه‌کننده آن هم به پاس بیش از دو دهه استقامت، در سه دوره اخیر سازمان تربیت بدنی (مهرعلیزاده، علی‌آبادی و سعیدلو) ریاست فدراسیون هاکی را بر عهده داشته است. تکلیف این برنامه با تماشای یک قسمت برای بیننده روشن خواهد بود و نیازی به اقامه برهانی دیگر بر غیرانتقادی بودن آن نیست.
برنامه تخصصی فوتبال جمعه بعد از ظهرهای شبکه دو، توسط معاون سازمان تربیت بدنی اجرا می‌شود و رئیس کمیته تیم‌های ملی فدراسیون فوتبال هم کارشناس آن است. احتمالا نیاز به قرینه سومی برای تشریح شرایط این برنامه از جهت نا آراسته بودن آن به زیور نقد نیست.
آخرین برنامه وزشی هفته‌ هم پایان‌بندی به غایت مناسبی است برای سه‌گانه «آخر هفته‌ها با سازمان تربیت بدنی». گعده يی است بی‌سامان بین پیشکسوت و مدیر و بازیکن و داور و جوانی پرحرف که قرار است کمبود حوصله تهیه‌کننده - مجری (راستی چرا در همه برنامه‌های ورزشی و حتی 90 سینمایی این دو شاءن ادغام شده اند؟) برنامه را برای رصد اخبارِ ورزشیِ هفته جبران کند. در این برنامه نباید از حضور همزمان یک پیشکسوت کشتی، یک داور فوتبال و رئیس فدراسیون بدمینتون در پلاتو تعجب کرد. «ورزش از نگاه دو» گپی خودمانی و دورِ همی است که اگر هم گاهی نقدی در آن طرح شود بلافاصله با ترجیع‌بند «چیزی از شایستگی‌های ما کم نمی‌کند» خنثی شده و فاصله‌اش را با فضای شاداب و برّنده 90 حفظ می‌کند.
بی‌رقیب بودن در نقدِ ورزشي دیگر مزیت نود است که بیشترحاصل سیاست‌گذاری سازمان است تا طراحی سازنده برنامه .
3- اما مهم‌ترین وجهی که غفلت از آن علاقه‌مندانِ صاحب‌نامِ «نود» را به خطایی فاحش واداشته، طراحی عامدانه مدیریت صدا و سیما برای منحصر کردن نقدِ تند و تیز به پدیده فوتبال است. همین امر باعث شده تا رکورد دو میلیون SMS این برنامه به حساب جذابیت فوتبال و مهارت سازندگان«نود» گذاشته شود. کسی از خود نمی‌پرسد چرا با مسئولان دستگاه‌های مختلف از فرهنگ و آموزش گرفته تا ترابری و بهداشت که در Talk showهای مشابه نظیر «گفت‌وگوی ویژه خبری» و «نگاهِ یک» شرکت می‌کنند به این صراحت برخورد نمی‌شود؟ آیا مدیران فوتبال بدترینِ مدیران اند و مدیریت فوتبال پرانتقادترین عملکرد را در میان همه دستگاه‌ها دارد؟ آیا لزوما منطقه آزادِ انزلی بهتر از ملوان بندر انزلی اداره می‌شود؟ مدیریت شرکت راه‌آهن از تیم راه‌آهن بهتر است ؟ بین کیفیت محصولات مسِ کرمان با تیم فوتبال آن ارتباطی برقرار نیست؟
به قول اکبر ترکان – زمانی که رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران بود – همه ما در همه بخش‌ها پیکان تولید می‌کنیم!
در چنين شرايطي چرا تمام زیرمجموعه‌های دولت، مصون از نقد، فقط توانمندی‌های خود در رسانه ملی عرضه می‌کنند و مدیران نگون‌بخت فوتبال ناچارند به عنوان نماد فضای چند صدایی در سیما مورد ريشخند و هتک و تمسخر قرار گیرند؟
اگر مدیران تلویزیون ادعای وسعت نظرو حرفه‌ای‌گری و تحمّل دارند بهتر است در حوز‌ه یی غیرازفوتبال اجازه تولید برنامه‌ با مختصات «نود» را صادر کنند. یقین دارم 90 ِشهری، 90 ِآموزشی، 90 ِحمل و نقل، 90 ِفرهنگی، 90 ِبانکی، 90 ِمسکن و... هر کدام به تنهایی قادر خواهند بود در تمام شاخص‌های بیننده و SMS و اثرگذاری با برنامه فردوسی‌پور رقابت کنند. حتی غیر‌جذاب‌ترین بخش‌های دولت از جهت ژورنالیستی هم به واسطه تنیدگی با زندگی روزمره مردم می‌توانند به آزمون این مدعا دربیایند. اگر مدیران دولتی و رسانه ملی آمادگی ابطال گزاره «ویترین» بودن فوتبال در حوزه نقد را دارند ،لازم نیست «نود» سازی را از حوزه‌های حساسی چون وزارت امورخارجه و ناجا آغاز کنند. می‌توان کار را از نواحي کم دردسرتری مثل جهادِ کشاورزی شروع کرد. با پرداختن به موضوعاتی چون «پشت پرده واردات میوه»، «مافیای آرد»، «علل گرانی تخم مرغ»،‌ «گوشت‌های آلوده»، «شلیل‌های مسموم» و... معلوم خواهد شد که فاش‌گویی برنامه «نود» درباره اختلافات «حنطه» و «زمان» در باشگاه ابومسلم چقدر برای بیننده جذابیت دارد. آن روز مشخص می‌شود که یکه‌تازی 90 محصول نبوغ سازندگان آن است یا کارت سبز مدیران سازمان برای روی آنتن بردن یک برنامه انتقادی و تزئین ویترینِ حرفه ییِ سیما.
در چنین مختصاتی به جز وجوه سرگرم‌کننده،‌تنها «اثرِ» اجرایی برنامه نود بالا بردن ریسک مدیریت در عرصه فوتبال است. پیام این برنامه به مدیرانی که در اقتصاد، فرهنگ، صنعت و... مشغول تولید کالاها و خدماتی به مراتب کم‌کیفیت‌تر از لیگ برتر هستند، این است که مبدا وارد فوتبال شوید. در وزارتخانه و کارخانه یی که هستید بمانید و بودجه‌ای چندین برابر فوتبال را دور از چشم سیما و با طیب خاطر هزینه کنید.فقط بدانید که اگر به واسطه سیاست ویترین‌سازیِ سیما وارد فوتبال شدید دیگر گذشته و آینده و قیافه و آبروی شما در امان نخواهد بود.
آیا استمراراین برنامه ثمری جز تهی شدن فوتبال از مدیران قوی و باز شدن فضا برای مدیریت چهره‌های رده چندم در این رشته خواهد داشت؟