سل یا توبرکولوزیس (Tuberculosis)

سِلّ یا خورِشی یک بیماری واگیردار است. این بیماری یک‌ عفونت‌ باکتریایی‌ مسری‌ حاد یا مزمن است‌ که‌ بطور اولیه‌ ریه‌ها را درگیر می‌کند ولی‌ ممکن‌ است‌ به‌ سایر اعضا گسترش‌ یابد. سل‌ دوران‌ کودکی‌ ، معمولا محدود به‌ قسمت‌ میانی‌ ریه‌ها است‌ ولی‌ ممکن‌ است‌ گسترش‌ یافته‌، مننژیت‌ ایجاد کند. سل‌ در بزرگسالان‌ معمولا کلیه‌ و ریه‌ها را درگیر می‌کند. سل‌ زمانی‌ تحت‌ کنترل‌ بود ولی‌ عمدتا به‌ خاطر ایدز ، فقر و سوءمصرف‌ الکل‌ و سایر داروها مجددا ظهور کرده‌ است‌. باکتری این بیماری میکوباکتریوم توبرکلوزیس یا باکتری کخ نام دارد زیرا که در سال ۱۸۸۲ (میلادی) پرفسور رابرت کخ دانشمند آلمانی آن را کشف کرد.

این باکتریها ، هوازی بوده ، بدون اسپور ، بی‌حرکت و میله‌ای شکل هستند. اکثر گونه‌های بیماریزا به علت مقاوم اسید بودن تمیز داده می‌شوند در حالی که بسیاری از گونه‌های ساپروفیت گرم مثبت هستند. گرچه گونه‌های زیادی از میکوباکتریوم در خاک به سر می‌برند دو گونه مهم بیماریزا در انسان عبارت است از: مایکو باکتریوم توبرکلوزیس که عامل بیماری سل است و میکوباکتریوم لپرا که عامل بیماری جذام است.

نوعی از این بیماری که به سل گاوی موسوم است ،میان انسان و چهارپایان مشترک است. در زبان پهلوی به این بیماری xwarišnih می‌‌گفتند که برابر با بیماری‌ای بود که سبب تحلیل رفتن آدمی می‌‌شود.

این بیماری در کشورهای جهان سوم از معضلات بهداشتی است و در مناطقی از کشور ما نیز شیوع آن کم نیست و برنامه مبارزه مناسبی را می‌طلبد.

سل پوستی

این بیماری در افرادی که با حیوانات ، ضمایم آنها و یا فراورده های آنها سروکار دارند دیده می‌شود. آغاز بیماری به صورت برجستگیهای سفت و سخت و خشک و شاخی شکل در نواحی مخصوص بدن از جمله پشت دستها یا پاها ، اطراف انگشتان ناحیه اطراف ناخنها و حتی در مخاط دهان هم دیده می‌شود. این برجستگیها شبیه زگیل هستند و اطراف آن قرمز و متورم که پس از ماهها رنگ آن تدریجا بنفش رنگ می‌شود. درمان بیماری با مراجعه به پزشک متخصص و با عمل سوزاندن با سوزن الکتروآگولاسیون و درمان عمومی سل انجام می‌شود.

سل ریوی

این نوع سل که خطرناک‌ترین و پر شایع‌ترین نوع مسلولیت است در سابق به علت کمبود امکانات بهداشتی و درمانی فراوان‌تر بود ولی امروزه خوشبختانه کاهش یافته است. بروز آن در مراحل اولیه چنان مرموز و مخفی است که فقط به کمک اشعه ایکس قابل رویت و تشخیص است. و با پیشرفت بیماری علایمی مانند سرفه ، تب و خلط خون‌دار دیده می‌شود. با پیشرفت بیماری ممکن است این بیماری به سایر اندامها نیز انتقال یابد. کم شدن وزن ، عرق کردن به هنگام شب و سینه درد از علایم دیگر این بیماری است.

راه های ابتلا

اصلی ترین راه ابتلا و استنشاق ، ترشحات یا غبار آلوده به باکتری سل می‌باشد که معمولاً ناشی از تماس با بیمار سلی درمان نشده می‌باشد. ولی سل گاوی می‌تواند از طریق مصرف لبنیات آلوده و غیر پاستوریزه نیز انسان را آلوده نماید.بیماری سل به وسیله قطره های ریز موجود در هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می شود و اغلب افرادی را که در ارتباط نزدیک با فرد بیمار باشند ، درگیر می کند . بنابراین همه اعضای خانواده فرد بیمار ، در معرض ابتلا به این بیماری هستند. مگر اینکه او به بیمارستان منتقل شود و با آنها زندگی نکند و یا تحت درمان صحیح قرار بگیرد.فردی که دچار عفونت فعال سلی است ، اگر سرفه یا عطسه کند و جلوی دهان و بینی خود را نگیرد ، قطره هایی که حاوی مایکو باکتریوم یا میکرب سل هستند ، در هوا پخش می شوند و اگر فرد دیگری که نزدیک فرد مبتلا است ، این قطره ها را استنشاق کند ، باعث ابتلای او خواهد شد. بنابراین افراد مبتلا هنگام عطسه و سرفه باید همیشه برای پوشاندن دهان و بینی خود از دستمال استفاده نمایند و پس از آن ، دستهای خود را با دقت بشویند. البته این به آن معنا نیست که فرد مبتلا به سل باید قرنطینه شود . در تماس کوتاه و گذرا امکان انتقال بسیار کم است ، اگر چه غیر ممکن نیست.بسیاری از مردم میکروب سل در بدنشان وجود دارد . اما مبتلا به بیماری سل فعال نیستند

سل از طریق حشرات نیز منتقل می شود

عوامل‌ افزایش‌دهنده‌ خطر

* افراد بالای‌ 20 سال‌

* نوزادان‌ و شیرخواران‌

* بیماری‌ مزمنی‌ که‌ مقاومت‌ را کاهش‌ داده‌ باشد.

* استفاده‌ از کورتیزون‌ یا داروهای‌ سرکوبگر ایمنی‌. این‌ داروها ممکن‌ است‌ سل‌ غیرفعال‌ را مجددا فعال‌ کنند.

* شرایط‌ زندگی‌ شلوغ‌ یا غیربهداشتی‌

* سوءمصرف‌ الکل‌ و دارو

* ایدز

* افراد بی‌خانمان‌

* بیماران‌ خارجی‌ یا پناهندگان‌

علایم بالینی

سل اولیه معمولاً بی نشانه است و در جریان معاینه معاشران بیماران سلی کشف می‌شود. نشانه های بیماری عبارت‌اند از سرفه ( معمولاً خشک)، تب ، کم اشتهایی و در کودکان نارسایی رشد. نشانی های شدیدتر بیماری ممکن است شامل حملات سرفه ، دیده شدن خون در خلط باشد. سل ممکن است بحز ریه اعضای مختلفی از بدن را گرفتار کند که این اعضا میتواند شامل غدد لنفاوی ، استخوان و مفاصل ، ستون مهره ها، دستگاه ادراری تناسلی ، شکم و روده ، پریکارد قلب باشد که بسته به ناحیه گرفتار علایم خاص خود را خواهد داشت.

عارضه‌های بیماری

بسته به دستگاه درگیر و مدت درگیری سل میتواند منجر به پلورزی(جمع شدن مایع در فضای جنب)، آمپیم( پلورزی چرکی سلی)، هموپتزی (خونریزی رخمهای مخاط برونش ) که معمولاً جزیی است ولی میتواند به خونریزی کشنده نیز منجر شود.خنازیر یا لنفادنیت گردن ( تورم گره های لنفاوی که ممکن است با ترشح نیز همراه شود . تخریب کلیه ها ؛ اختلال های باروری در گرفتاری اندامها تناسلی ، شکستگی مهره ها و .... شود

روشهای تشخیص

* آزمون توبرکولین

* کشت خلط

* رادیوگرافی سینه

* نمونه برداری بافتی

---

درمان

مصرف داروهای ضد سل راه اصلی درمان این بیماری میباشد.دوره درمان و تعداد داروی مورد مصرف بسته به شدت بیماری و قسمت‌های درگیر بدن متفاوت است ولی بطور متوسط بین شش ماه تا یک سال میباشد.آلودگی هم‌زمان به بیماری ایدز میتواند درمان بیماری را بسیار مشکل کند.درمان انواع مقاوم به درمان باکتری سل از چالشهای پزشکی است.در گذشته تنها راه های درمانی استراحت در جاهای خوش آب و هوا و در زیر نور خورشید،نیروبخشی جسمانی،دوری از کارهای سخت و رنجاور،ورزش سبک،گردش و شادی و خوش گذرانی و دوری از غم و اندوه،خوردن خوارکهای سودمند و نیروبخش بود.

درمان سل با خوراکیهای طبی

درمان با سیر : سیر ضد عفونی کننده بسیار قوی است. خوردن سیر و نارگیل کوبیده مخلوط با آب لیموی تازه بسیار موثر است.

درمان با گردو : گردو برای درمان سل و بیماری دیابت بسیار مفید است. چون سرشار از ویتامینهای A و B ، آهن و مس است. 50 درصد آن چربی است به همین دلیل برای افراد مسلول و مبتلایان به دیابت تجویز می‌شود.

اثرات مفید عسل روی افراد مسلول : در نتیجه تجریبات زیاد مشخص شده است که تعدادی از مسلولین با مصرف مقدار زیاد و مداوم عسل بهبود یافته‌اند.

برای درمان سل همواره باید 3 نکته را در نظر داشت :

1- رژیم دارویی سل، اغلب شامل چند دارو است که میکروب سل نسبت به آنها حساس است. این داروها باید همراه هم مصرف شوند تا اثر لازم را داشته باشند. استفاده نامنظم داروها باعث می شود میکروب سل نسبت به این داروها مقاوم شود.

2- بیمار باید داروهایش را به طور منظم و دقیق، طبق دستور پزشک مصرف کند . این نکته درباره همه بیماری ها صادق است. اما به خصوص درباره سل از اهمیت فوق العاده ای برخورداراست، چون درصورت مقاومت میکروب سل نسبت به داروهای موجود تقریبا می توان گفت دیگر هیچ داروی کاملا مؤثری برای درمان سل وجود نخواهد داشت.

3- درمان سل کمی طولانی است. بنابراین بیمار باید حوصله داشته باشد و تمام مدت درمان را سپری کند. این دوره درمان گاهی تا 2 سال طول می کشد.

پیشگیری

* اصلی ترین راه مبارزه با این بیماری شناسایی افراد مبتلا و درمان آنها با داروهای ضد سل میباشد.

* شناسایی افراد آلوده که به هنوز به سل مبتلا نشده اند .

* واکسیناسیون توسط واکسن ب ث ژ

* ارتقاء آموزشهای بهداشتی و سطح اقتصادی فرهنگی در جامعه موجب کاهش بیماری میگردد.

* مبارزه با بیماری ای..دز این بیماری موجب شیوع موج جدید از بیماری سل گردیده است.