آماری تکان دهنده از وضعیت بارندگی کشور

در چند سال اخیر بارندگی در کشورمان از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و روند نزولی بارش ها را در اغلب نواحی شاهد هستیم.
به طوری که کارشناسان منابع آب کشور اعلام می کنند در سال آبی گذشته بارندگی ۲۲۷ میلی متر بوده است، در حالی که در دوره آماری ۴۱ ساله که به اصطلاح «متوسط دوره درازمدت» نامیده می شود، به طور میانگین ۲۳۵ میلی متر بارش داشتیم که ۸ میلی متر که معادل ۳ درصد می باشد، نسبت به سال آبی گذشته کاهش نشان می دهد. با آن که هنوز در ابتدای سال آبی جاری هستیم، وضعیت بارندگی در این سال چگونه است؟ آیا می توان امیدوار بود که تا پایان سال وضعیت بارندگی تغییر کند؟
کاهش بارندگی نسبت به سال گذشته
مهندس یعقوب همتی، مدیرکل دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، به بررسی ۴۸ روزه سال آبی جاری می پردازد و در این خصوص می گوید: به طور متوسط در کل کشور در ۴۸ روز ابتدای سال آبی جاری یعنی از ابتدای مهرماه امسال به بعد حدود ۱۱ میلی متر بارندگی داشتیم که این میزان در سال آبی گذشته در مدت مشابه ۲۳ میلی متر بوده است. این میزان در دوره درازمدت که ۴۱ سال آماری می باشد، ۱۸ میلی متر می باشد که میزان بارش سال آبی جاری نسبت به سال گذشته ۵۲ درصد و نسبت به دوره درازمدت ۳۹ درصد کاهش را نشان می دهد.
وی می افزاید: در این مدت بیشترین بارش در مازندران در ایستگاه رامسر با ۳۳۴ میلی متر و کمترین آن در هرمزگان با صفر میلی متر ثبت شده است.
مهندس همتی به ۶ حوضه آبریز اصلی و ۳۰ حوضه آبریز درجه ۲ اشاره می کند و اظهار می دارد: حوضه های ۶ گانه عبارتند از: حوضه دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، حوضه مرزی شرق و حوضه سرخس. حوضه آبریز دریای خزر از ارس شروع و تا اترک ادامه دارد و در مدت ۴۸ روز ۴۹ میلی متر بارش دریافت کرد در حالی که در سال گذشته ۶۸ میلی متر بارش داشت و در دوره درازمدت ۶۵ میلی متر برای این حوضه بارندگی ثبت شده است، از این رو نسبت به سال گذشته ۲۸ درصد و نسبت به دوره درازمدت ۲۵ درصد کاهش بارندگی داشته است.
وی می گوید: حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان که از غرب کرمانشاه آغاز و تا سیستان و بلوچستان ادامه دارد، بزرگ ترین حوضه آبریز کشور می باشد که ۵۰ درصد منابع آبی کشور را تامین می کند. این حوضه که پرآب ترین حوضه کشور است، تاکنون ۹ میلی متر بارش داشته اما در سال گذشته در مدت مشابه ۳۴ میلی متر بارندگی داشته و در دوره درازمدت ۲۰ میلی متر بارش ثبت شده است که این میزان بارندگی نسبت به سال گذشته ۷۴ درصد کاهش دارد و نسبت به درازمدت ۵۵ درصد کاهش نشان می دهد.
حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۷میلی متر بارندگی برای ۴۸ روز ابتدای سال آبی جاری داشته در حالی که سال گذشته در این مدت ۵۴ میلی متر بارندگی را داشته است که متاسفانه بیشترین کاهش بارندگی مربوط به حوضه دریاچه ارومیه می باشد.
مدیرکل دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران در ادامه یادآور می شود: فلات مرکزی بزرگ ترین حوضه آبریز کشور است که منطقه مرکزی کشور را در بر می گیرد. کل بارندگی این حوضه ۶ میلی متر است که سال گذشته ۹ میلی متر بارش داشته و در دوره درازمدت ۸ میلی متر بارندگی برای این فلات ثبت شده است که در مقایسه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۳ درصد و نسبت به دوره درازمدت ۲۵ درصد کاهش بارندگی نشان می دهد. حوضه مرزی شرق که شرقی ترین حوضه و مشترک با افغانستان و پاکستان می باشد، متاسفانه در سال آبی جاری و در سال آبی گذشته هیچ بارشی نداشته و در دوره درازمدت که ۴۱ سال می باشد، فقط ۴ میلی متر بارش برای این منطقه ثبت شده است.
مهندس همتی یادآور می شود: حوضه آبریز سرخس نسبت به سال آبی گذشته بارش بیشتری را در سال آبی جاری دریافت کرده به طوری که سال گذشته ۵ میلی متر در این حوضه بارندگی داشتیم اما امسال این حوضه ۷ میلی متر بارش داشته است اما باید گفت این رقم قابل ملاحظه ای نیست. این حوضه در این مدت ۴۰ درصد افزایش بارندگی داشته اما نسبت به دوره درازمدت ۴۲ درصد کاهش بارش ثبت شده، زیرا متوسط بارندگی در دوره درازمدت ۱۲ میلی متر بوده است.
وی اظهار می دارد: این مدت سال آبی جاری خیلی نمی تواند تعیین کننده وضعیت بارندگی کشور باشد اما روند کنونی نشان دهنده آن است که از وضعیت خوب بارندگی برخوردار نیستیم.
دکتر بابائیان، مسئول بخش پیش بینی های فصلی دانشکده اقلیم هم کاهش بارندگی را برای سال آبی جاری تاکنون اعلام می کند و می گوید: بارندگی سال آبی جاری هم نسبت به سال گذشته و هم نسبت به دوره آماری کمتر است و تاکنون در کل کشور ۱۲ میلی متر بارش به طور میانگین داشتیم در حالی که این رقم در سال گذشته ۲۰ میلی متر بوده است و نسبت به میانگین دوره آماری ۲۷ درصد کاهش بارش داریم.
دکتر حبیبی، رئیس مرکز اقلیم شناسی کشور هم به کمبود بارندگی در سال جاری اشاره می کند و می گوید: متاسفانه تاکنون در اغلب نواحی کشور به جز سواحل دریای خزر بارش نداشتیم اما از مرکز به سمت شمال کشور با کاهش دما مواجه هستیم و حدود یک درجه کاهش دما و بارش کمتری را خواهیم داشت.
بهبود وضعیت بارش در زمستان
هنوز که تا پایان فصل پاییز زمان باقی است و زمستان را هم پیش رو داریم، آیا می توان امیدوار بود که بارندگی در کشور شرایط مطلوبی به خود بگیرد.
دکتر حبیبی، رئیس مرکز اقلیم شناسی کشور در این باره می گوید: سال گذشته سال ترسالی و پرآبی نبوده و باید گفت خشکسالی تنها شاخص نیست و به عوامل متعددی بستگی دارد اگر بارش کم شود شاید لطمه و تاثیر سوء آن را به زودی احساس نکنیم اما قطعا ذخایر منابع آبی لطمه می بیند و اگر افت بارش را به دنبال داشته باشیم زیان های جبران ناپذیری به منابع آبی وارد می شود.
وی می افزاید: شاید هنوز مردم و برخی مسئولان متوجه تغییر اقلیم در کشورمان نشده اند از این رو باید به این آ گاهی برسیم که خود را با کمبود بارندگی ها و تغییر شرایط اقلیمی وفق دهیم و با آن سازگار شویم.
وی می افزاید: اواخر فصل زمستان بارش بیشتری را خواهیم داشت اما به معنای شرایط مطلوب نیست.
دکتر بابائیان، مسئول بخش پیش بینی های فصلی دانشکده مرکز ملی اقلیم شناسی کشور هم بر این نظر است که چون سال های متمادی و به مدت طولانی خشکسالی را پشت سر گذاشته ایم و بارش در اغلب مناطق کشور کم بوده است دیدگاه کمتر از حد طبیعی برای بارندگی های سال آبی جاری حاکم است اما نمی تواند سال سختی باشد فقط باید با احتیاط به این مسئله پرداخت.
مهندس همتی، مدیر کل دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران هم در این باره می گوید: سازمان هواشناسی اعلام کرده است هرچه به سمت زمستان پیش می رویم وضعیت بارش بهتر می شود، پیش بینی ما این است در سطح کشور بارندگی در سال آبی جاری طبیعی باشد اما پیش بینی شده است که جریان آب های سطحی و روان آب ها که در واقع وضعیت آبی را تعیین می کنند حدود ۴۰ درصد پایین تر از حد طبیعی خواهد بود.
وی می افزاید: میزان طبیعی روان آب های سطحی باید ۹۲ میلیارد متر مکعب باشد تا رودخانه ها این میزان آب را دریافت کنند اما پیش بینی می شود که در سال آبی جاری بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب آب سطحی نداشته باشیم و ۴۰ میلیارد متر مکعب کاهش روان آب ها را داریم. افزایش دما و تغییر اقلیم، برداشت غیرمجاز از حوضه های آبریز و تغییر در نوع ریزش از دلایل کاهش روان آب های سطحی می باشد.
مهندس همتی هم چنین می گوید: پیش بینی های این دفتر نزدیک به واقعیت است، پیش بینی های سال گذشته ما نیز وضعیت بارش را طبیعی ارزیابی کرده بود که با تحقق ۲۳۴ میلی متر باران اتفاق افتاد.
وی می افزاید: در پیش بینی ها از روش های مختلفی استفاده می شود که این دفتر نیز از الگوی روندیابی اطلاعات و وقایع تاریخی بهره برده و پیش بینی های این الگو تاکنون به میزان زیادی به واقعیت نزدیک بوده است.
مدیریت مصرف آب

مصرف آب در کشور ما غیر استاندارد است به طوری که مصرف آب در ایران را ۲ برابر استاندارد جهانی عنوان می کنند، حال این سوال مطرح می شود وقتی که هر ساله میزان بارش در کشور کاهش می یابد، چرا مصرف آب در بخش های مختلف مدیریت نمی شود و چگونه باید این کار انجام شود؟
مهندس همتی، مدیر کل دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران بر ضرورت مدیریت مصرف آب تاکید می کند و می گوید: مصرف کنندگان در همه بخش ها بهتر از همه می توانند مصرف آب را مدیریت کنند. باید در همه بخش ها اعم از آب شرب، کشاورزی و صنعت دیدگاه  شفافی نسبت به مصرف آب به وجود آید و با یک بارش خوب تصور نشود که مشکل کم آبی نداریم.
دکتر حبیبی، رئیس مرکز اقلیم شناسی کشور معتقد است مردم و مسئولان باید وضعیت نامناسب بارش در کشور را جدی بگیرند و بدانند که اگر نتوانیم آب موجود را در همه زمینه های مصرف به صورت بهینه مدیریت کنیم قطعا در آینده دچار مشکل خواهیم شد.
وی می افزاید: باید همگان اعم از کشاورز و دیگر اقشار بدانند که میزان بارش طبیعی باید برای همان مقصود در نظر گرفته شود به عنوان مثال برای گندم دیم به طور میانگین حداقل ۲۵۰ میلی متر بارندگی نیاز است اما این میزان بارش برای ذخایر منابع آب و یا پر شدن سدها تفاوت دارد.
وی می افزاید: مدیریت مصرف آب باید هم در دستور کار مسئولان باشد و هم مردم هشدارها را جدی بگیرند و در مصرف آب صرفه جویی کنند.
به گزارش پایگاه خبری وزارت نیرو الماسوندی، مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب کشور میزان بارندگی در ایران را سالانه کمتر از یک سوم میانگین جهانی ذکر می کند و می گوید: با آن که میزان بارش کمتر از میانگین جهانی است، اما میانگین مصرف آب در کشورمان ۲ برابر استانداردهای جهانی و میانگین آب مصرفی سرانه جهان حدود ۵۸۰ متر مکعب برای هر نفر در سال است که این رقم در ایران حدود ۱۳۰۰ متر مکعب در سال می باشد.
وی می افزاید: هدررفت آب در ایران ۲۸ تا ۳۰ درصد است در حالی که این میزان اتلاف آب در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد گزارش شده است.
الما سوندی متذکر می شود: مصرف سرانه آب در ایران ۷۴ متر مکعب است اما سرانه مصرف جهانی آب به ازای هر نفر ۴۵ متر مکعب می باشد که میزان سرانه آب مصرفی کشورمان ۲۹ متر مکعب بیش از استانداردهای بین المللی آب به صورت مستقیم و غیر مستقیم است.
وی می گوید: آبرانه(مصرف مستقیم و غیر مستقیم آب) هر ایرانی ۴ هزار و ۴۵۰ لیتر است در حالی که متوسط جهانی آن ۳ هزار و ۴۰۰ لیتر می باشد. سرانه آبرانه در بخش کشاورزی ایران ۹۴ درصد است در حالی که این میزان در دنیا ۵۸ درصد گزارش شده است.
مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب کشور اظهار می دارد: میزان مصرف آب در بخش شرب کشور ۷٫۵ و در بخش صنعت ۲٫۵درصد است و در حال حاضر ۹۰ درصد آب استحصالی در بخش کشاورزی با بهره وری ۳۴ درصد مصرف می شود و این موضوع یکی از چالش های مهم پیش روی منابع آبی کشور است.
علیرضا الماسوندی می گوید: سالانه ۹۴٫۸ میلیارد متر مکعب آب در کشور مصرف می شود که حدود ۷۰ درصد آن از منابع آبی زیرزمینی و بقیه از جریان های سطحی تامین می شود.
وی به پیامدهای افت آب های زیرزمینی در کشور اشاره می کند و می گوید: هم اکنون ۲۱۰ دشت در کشور وضعیت بحرانی دارند و افت آب های زیرزمینی تا ۱٫۵ متر پیش رفته است اگر توزیع آب مدیریت نشود هر سال شاهد افت بیشتر سطح آب های زیرزمینی در کشور خواهیم بود و این وضعیت دیگر به حالت تعادل برنمی گردد.
الماسوندی، مدیریت در مصرف آب را بسیار با اهمیت تلقی می کند و یادآور می شود: با این که اقدام های زیادی برای مدیریت زمین و عرضه آب در نقاط مختلف کشور انجام شده اما هنوز در زمینه مدیریت مصرف جای کار بیشتری وجود دارد. هدف ما در بخش آب فقط تامین و ذخیره آب نیست بلکه باید هم زمان با مدیریت عرضه و تامین آب گام های بلندی را برای مدیریت مصرف به ویژه فرهنگ سازی در این بخش مهم برداریم.
وی اظهار می دارد: اگر ۱۰ درصد آبی که در کشور مصرف می شود صرفه جویی شود این میزان به قدر تمام مصرفی است که امروز برای شرب خانگی و صنعت مورد استفاده قرار می گیرد. در حالی که متاسفانه هنوز مردم آن گونه که باید با هزینه های هنگفت تامین، تصفیه و توزیع آب در بخش های مختلف آشنا نیستند و همین مسئله ضرورت اقدام های فرهنگی را در بخش مدیریت مصرف دوچندان می کند.
الماسوندی تاکید می کند: براساس پیش بینی های انجام شده ۴۹ کشور تا سال ۲۰۲۵ در وضعیت تنش آبی قرار می گیرند که ایران یکی از آن کشورهاست پس برای مقابله با این وضعیت و کنترل آن نیازمند برنامه ریزی جامع و کامل در تمام ابعاد هستیم.
به هر حال کارشناسان و مسئولان منابع آب کشور وضعیت بارندگی سال جاری را خوب ارزیابی نمی کنند و پراکندگی در بارش ها را ذکر می کنند. پس با برنامه ریزی ها و تمهیداتی ضرورت دارد آب موجود را مدیریت کرد تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود تا این که تابستان آینده دچار کمبود آب نشویم.