برنامه نود پس از دربی ۶۹ پرسپولیس – استقلال

سرپرست باشگاه استقلال در انتقاد خود درباره نظرسنجی نود پس از دربی ۶۹، هم مغالطه مسموم کردن چاه و هم مغالطه تله‏گذاری را همزمان به کار برده است تا آنچه را که برآمده از آرزویی‏اندیشی وی است، بدون ارائه دلایل و شواهد محکمه پسند یا استدلالهایی معتبر بر کرسی بنشاند.

برنامه نود، پس از دربی ۶۹ پرسپولیس – استقلال، جذابیتهای خاص خود را داشت. اهمیت همواره بازیهای این دو تیم، باخت پرسپولیس در دقایق آخر، تک گل تیم بازنده که آفساید اعلام شد و دلایل بسیار دیگر، موجبات شکل‏گیری بحثها و مجادلاتی را فراهم کرد که نتیجه آنها ظهور و بروز مغالطاتی بود که افراد در شرایط عادی می‏کوشند مرتکب آنها نشوند، هر چند در شرایط نامعمول و غیرمتعارف است که می‏توان تصویری تا حد ممکن نزدیک به چهره واقعی افراد را به نظاره نشست و میزان مغالطی بودن ذهن افراد مشاهده کرد.

یکی از بحثهای داغ نود در شامگاه دوشنبه، ۲۶ مهر ۱۳۸۹ بی‏شک مجادلاتی بود که پیرامون گل پرسپولیس شکل گرفت، گلی که به تشخیص کمک داور و اعلام داور آفساید اعلام و پذیرفته نشد.

علی فتح‏الله‏زاده، سرپرست باشگاه استقلال در گفتگویی تلفنی و در لا به لای سخنان و تأکیدهای مؤکد مبنی بر درست بودن نظر کمک داور در اعلام آفساید که به نظر می‏رسید بیشتر ناشی از آرزویی‏اندیشی ایشان بود، نظرسنجی نود را نیز زیر سؤال برد که چرا گزینه‏های اعلام شده علاوه بر برد استقلال یا باخت آن در صورت پذیرفته شدن گل پرسپولیس، گزینه مساوی نیز دارد، به نحوی که گویا به نظر ایشان اگر نظرسنجی نود دو گزینه برد یا باخت می‏داشت، آنگاه استقلال در موضعی برتر قرار می‏گرفت.

اما جدا از این موضوع که خود جای مناقشه بسیار دارد، نحوه بیان این انتقاد در گفتگو با عادل فردوسی‏پور، نکته‏ای آموزنده در خود دارد که نمی‏توان به سادگی از آن گذشت و آن نکته، استفاده از مغالطه‏ای با عنوان “تله‏گذاری” بود که در کنار روی دیگر این مغالطه، یعنی مغالطه ”زهرآلود کردن چاه“، از موارد پر کاربرد و رایج در میان مغالطات محسوب می‏شوند.

زهر آلود کردن چاه، مغالطه‏ای است که به منظور منکوب کردن مخاطب، مستمسک گوینده قرار می‏گیرد، بدون آنکه استدلالی برای مدعای طرح شده ارائه شود.

در این مغالطه، فرد ادعایی را طرح می‏کند اما پیش از آن و بدون آنکه دلایل و استدلالهای خود را در حمایت از آن مدعا ارائه کند، و برای جلوگیری از اعتراض و مخالفت دیگران، صفت مذمومی را به مخالفان آن ادعا نسبت می‏دهد تا مبادا کسی جرأت مخالفت به مخیله‏اش راه یابد، که اگر کسی هم از در مخالفت درآید، پیشاپیش باید برچسب آن صفت مذموم را بر پیشانی خود پذیرا شود چرا که یکی از مصادیق آن صفت مذموم خواهد بود.

در مغالطه تله‏گذاری اما بر خلاف زهرآلود کردن چاه، صفت مثبت و ممدوحی به موافقان نسبت داده می‏شود تا به این ترتیب، مخاطب برای آنکه خود را مشمول آن صفت معرفی کند، آن مدعا را بپذیرد. این مغالطه معمولاً همچون ترفندی برای قبولاندن یک طرح یا پیشنهاد و نیز برای پرهیز دادن مخاطبان در پذیرش یک عقیده یا گرایش نیز به کار می‏رود.

البته نسبت دادن یک صفت مثبت به افراد به خودی خود اشکالی ندارد. آنچه به این کار جنبه مغالطی می‏دهد و باید مراقب آن بود، نتیجه‏ای است که گوینده در پی آن است. بنابراین اگر نسبت دادن یک صفت خوب به مخاطب جایگزین استدلال در تأیید یا رد یک مدعا گردد، آنگاه گوینده مرتکب مغالطه “تله‏گذاری” شده است.

همان گونه که سرپرست باشگاه استقلال در تماس تلفنی خود با برنامه نود، فردوسی‏پور را مخاطب قرار می‏دهد و چنین می‏گوید که “اگر شما صادق هستید گزینه‏های نظرسنجی را عوض کنید…” (نقل به مضمون).

این مقدمه‏ای که فتح‏الله‏زاده در آغاز سخن خود بیان کرده است، یعنی استفاده از صفت ممدوح و مثبت صداقت، در واقع به این معناست که “آقای فردوسی‏پور، شما که صادق هستید، نباید چنین می‏کردید”. به بیان دیگر گویا فتح‏الله‏زاده می‏خواهد بگوید “آدمهای غیر صادق، آنچه را من می‏گویم نمی‏پذیرند و انجام نمی‏دهند” و بنابراین “اگر آنچه من می‏گویم اتفاق نیفتد، آنگاه فردوسی‏پور آدم صادقی نخواهد بود”.

با این اوصاف می‏توان گفت آقای فتح‏الله‏زاده به نحو ظریفی هم مغالطه مسموم کردن چاه و هم مغالطه تله‏گذاری را همزمان به کار برده‏اند تا آنچه را که برآمده از آرزویی‏اندیشی ایشان است، یعنی برتری قطعی استقلال در هر شرایطی، حتا اگر گل پرسپولیس پذیرفته می‏شد، بدون ارائه دلایل و شواهد محکمه پسند یا استدلالهایی معتبر بر کرسی بنشانند.