آسم و شیوه های مواجه با آن (Asthma)

آسم چیست؟
کلمه آسم  ASTHMA از زبان یونانی گرفته شده که معنی آن تنگی نفس است. آسم یک بیماری مزمن است كه در اثر انقباض راههای هوایی ایجاد شده و باعث اختلال در سیستم هوا رسانی به ریه ها می گردد. در این بیماری راههای هوایی دچار التهاب مزمن شده و حساسیت آن به مواد خارجی افزایش می یابد بطوری كه ممكن است بعلت مواد آلرژی زا مثل انواع خاصی از مواد غذایی ، توتون ، دود ، موی حیوانات خانگی ، مواد شیمیایی و بالاخره استرس و هوای سرد ، حملات آسم رخ دهد.بدن ما در واكنش به مواد آلرژی زا تولید ماده ای بنام هیستامین می كند كه خود این ماده سبب سرفه و انقباض بیشتر عضلات راههای هوایی می گردد.
اثر داروهای ضد آسمی موقعی مؤثر است كه دارو به طریق كامل وارد ریه شود. برای انجام این كار و جلوگیری از هدر رفتن دارو در هوا از اتاقكی استفاده می‏ شود كه اول دارو را در خود ذخیره می‏ كند و مریض با استفاده از آن می‏ تواند از هدر رفتن دارو جلوگیری كند.

آسم
افراد مبتلا به این بیماری از حملات یا دوره‌های شدیدی به هنگام وارد شدن هوا به داخل ریه ‌ها و دشواری در تنفس رنج می‌برند. این حملات زمانی بروز می‌كنند كه مجاری هوایی در ریه‌ها در اثر عوامل خاص محیط زیستی دچار بیش‌فعالی شده و سپس ملتهب و مسدود می‌شوند. این حمله‌ها شبیه به كشیدن نفس عمیق در هوای به شدت سرد زمستان است. در این حالت نفس كشیدن سخت‌تر شده و باعث بروز آسیب‌دیدگی می‌شود و ممكن است در نهایت به سرفه كردن بیانجامد. به این ترتیب با نفس كشیدن صدای خس خس یا سوت از ریه‌ها شنیده می‌شود.
عوامل مولد بیماری آسم چیست؟
عوامل مولد بیماری آسم تحریك كننده‌های موجود در محیط زیست هستند كه می‌توانند علائم و حملات بیماری را تشدید كنند.
عوامل و موجبات بسیاری وجود دارند كه می‌توانند علائم بیماری را تشدید كنند و معمولا از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. از این رو شما می‌توانید با شناسایی و جلوگیری از تماس با این عوامل تحریك كننده از بروز علائم شدید و آزار دهنده بیماری پیشگیری كنید. در واقع شناسایی و جلوگیری از تماس با آنها باید به عنوان بخشی از فعالیت‌های لازم برای كنترل موفقیت‌آمیز بیماری در نظر گرفته شود. البته لازم به ذكر است كه از بین بردن عوامل محرك بیماری به طور كامل امكانپذیر نیست، اما با این حال اگر به این بیماری مبتلا هستید باید تا حد امكان این عوامل را در منزل و محیط كار بكاهید. این امر به شما كمك می‌كند كه با حداقل علائم بیماری و حملات آن مواجه باشید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد كه مهمترین عوامل محرك بروز حمله‌های آسم شامل كشیدن سیگار، ذرات گرد و غبار، نگهداری از حیوانات خانگی، وجود سوسك‌ حمام در محیط زندگی، وجود كپك و قارچ در فضاهای بسته، دود، ادكلن‌ها و خوشبو كننده‌های قوی و اسپری‌های قوی، گرده‌ها و قارچهای موجود در فضاهای باز، فعالیت، سرماخوردگی و عفونت‌ها، هوا و برخی عوامل دیگر هستند.
علائم بیماری آسم كدامند؟
وقتی بیماری شما تحت كنترل نیست چه اتفاقی برای شما می‌افتد؟ آیا به هنگام نفس كشیدن صدای سوت از ریه‌هایتان می‌شنوید؟ آیا در اطراف سینه خود احساس گرفتگی شدید می كنید؟ اكثر بیماران مبتلا به آسم یك یا چند نمونه از این علائم را با خود دارند؟
۱. خس خس سینه: این صدایی است كه اغلب این بیماران به هنگام نفس كشیدن مخصوصا به هنگام بازدم آن را می شنوند.
۲. سرفه كردن: سرفه‌های شدید كه ممكن است تا مدت‌های طولانی ادامه داشته باشند و اغلب یا در شب بروز می‌كنند و یا در شب تشدید می‌شوند.

۳. گرفتگی سینه: در این حالت بیمار احساس می‌كند كه طنابی به دور سینه‌اش بسته شده و دچار تنگی نفس می‌شود. درست مثل اینكه بیمار از داخل نی ناچار به نفس كشیدن است و یا حتی شدیدتر و مثل اینكه هرگز نمی‌تواند نفس خود را بیرون بدهد.
این علائم ممكن است زمانی بروز كنند كه شما برنامه درمانی خود را مطابق با دستورات و توصیه‌های پزشك متخصص به دقت دنبال نكنید و یا زمانی كه به عوامل محرك بیماریتان تماس داشته باشید. در اینجا دو حالت اصلی كه در اعماق مجاری هوایی در ریه‌های بیمار در صورت بروز علائم بیماری و نیز حملات آن رخ می دهد مطرح شده است؛
گرفتگی: ماهیچه‌های اطراف مجاری هوایی در ریه‌ها در این حالت به یكدیگر فشار می‌آورند یا منقبض می‌شوند. این گرفتگی " انقباض برونشیتی" نامیده می‌شود و می‌تواند اعمال دم و بازدم را برای بیمار دشوار كند.
التهاب: در صورت ابتلا به این بیماری مجاری تنفسی در ریه‌ها متورم شده و تحریك پذیر می‌شوند و در صورت بروز حمله‌ها این مشكلات تشدید می‌شود. به این ترتیب با متورم شدن مجاری تنفسی بیمار هوای تازه كمتری را می‌تواند وارد ریه‌های خود كند. در نتیجه مهمترین مطلب برای بیمار مبتلا به آسم این است كه این بیماری می‌تواند در حالتی خاموش و موذیانه همواره همراه بیمار باشد. مجاری تنفسی بیمار ممكن است چه با وجود علائم و چه بدون آنها در شرایط آرام هم گرفته و هم ملتهب باشند. به همین دلیل درمان آسم به طور روزانه حتی در مواقعی كه حال بیمار خوب است ضرورت دارد چراكه بر اساس شواهد پزشكی رو به افزایش اگر بیماری بدون درمان رها شود می‌تواند منجر به آسیب عملكرد ریه‌ها در دراز مدت شود.

---

تغذیه مناسب در بیماری آسم
درمان شایع پیشگیری از حمله حاد و همچنین كنترل درازمدت بیماری است. در حمله حاد تجویز داروهای گیاهی از نوع افدرا و لوبلیا بسیار مفید است. كه موجب پیشگیری از حمله حاد آسم می شود و با گشاد كردن مسیر عبور هوای تنفس سبب بهبود وضعیت این بیماران می گردد.
 تلاش در جهت یافتن مواد آلرژی زا بسیار مهم است ذكر این نكته ضروری است كه بعضی از مواد آلرژی زا ممكن است بلافاصله بعد از تماس فرد بیمار علایم نشان ندهند بطور مثال شیر حاوی پروتئینی است كه سبب افزایش ترشح ماده مخاطی راههای هوایی می شود این مسئله در بیماران آسمی باعث تجمع مخاط در راههای هوایی شده و مشكل فرد را بدتر می نماید. از موادی آلرژی زا و مهم در آسم ، ادویه جات ، تخم مرغ ، آجیل و شكلات را می توان نام برد.

مواد مفید در جهت بهبود آسم:
ویتامین B6 - باعث كاهش در دوره های تكرار حملات آسم می گردد
ویتامین B12 - در آسم نوع حساسیتی به سولفیت ها بسیار موثر است
ویتامین C - بعنوان آنتی  هیستامین عمل می كند
منیزیوم - باعث جلوگیری از اسپاسم راه هوایی می شود
سلنیوم - درصورتی كه كمبود باشد بایستی جبران شود
برومولین - بعنوان ضد التهاب مورد استفاده قرار می گیرد
مواد غذایی مفید برای بیماران مبتلا به آسم
 میوه ها و سبزیجات تازه (بالاخص آنهائی كه حاوی ویتامین C بالا می باشند)
 آناناس
 زردآلو
 سیب زمینی
 حبوبات
 ساردین
 قزل آلا
 ماهی های اقیانوس
 آب هویج
 كرفس
 گریپ فروت
درمان ( کنترل ) آسم به وسیله دو گروه دارو انجام می شود:
- داروهای موضعی (گشاد کننده های لوله های تنفسی) مانند سالبوتامول
- داروهای ضد ورم مانند کورتون ها
درمان این بیمار، دو اصل مهم دارد:
الف) فرد مبتلا باید بداند که آسم، یک بیماری مزمن است و ممکن است در طی زندگی او، به طور متناوب تشدید شود و نیاز به درمان طولانی مدت داشته باشد، ولی خوشبختانه بیماری کاملاً قابل کنترل است.
ب) مساله بعدی این است که این بیماری صد در صد قابل درمان نیست، ولی قابل کنترل است و اگر کنترل نشود و درمان جدی گرفته نشود، می تواند خطرناک و حتی کشنده باشد. اما اگر بیمار به پزشک خود اعتماد کند و دایم با پزشک در ارتباط باشد و بیماری خود را قبول کند و از آن نترسد (با توجه به این بیماری حدود 10 درصد کل افراد جامعه را در برگرفته است)، کاملاً کنترل می شود.
راه های درمان، بر سه اصل استوار می باشد:
اول اینکه آسم و علت های دیگری که باعث تشدید آن می شوند، به درستی توسط پزشک تشخیص داده شوند. چه بسا فردی، سال ها با تشخیص آسم تحت درمان قرار می گیرد و بعداً پزشک متوجه می شود که بیمار داروی نامناسبی مانند پروپروانولول یا ایندرال مصرف می کرده که این داروها، باعث تشدید بیماری آسم می شوند و یا علت دیگری مانند ریفلاکس معده (ترش کردن غذا) وجود دارد.
مساله بعدی سینوزیت می باشد. بیمار باید حتماً از علایم سینوزیت آگاه باشد و در صورت وجود ترشحات پشت حلق، به پزشک خود گزارش دهد تا پزشک نسبت به درمان آن اقدام کند.
سومین مساله تماس با مواد حساسیت زا می باشد، مثل تماس با پرندگان، ادرار و مدفوع حیوانات، گرده های گل ها و گل کاری.
مسایل غیر ریوی هم می توانند باعث تنگی ریوی و بروز علایمی شبیه آسم شوند مانند نارسایی قلبی. حتی کم خونی می تواند باعث تنگی نفس شود که باید با علایم آسم افتراق داده شود.
در درمان های غیر دارویی حذف آلرژن ها در مواقع لازم به نفع بیمار می باشد و اگر بیماران بتوانند از محل آلوده به یک محل سالم نقل مکان کنند، بسیار خوب است.
مساله بعدی تغذیه می باشد، البته توصیه خاصی در مورد هیچ غذایی از طرف پزشک داده نمی شود و فقط عنوان می شود که وقتی با مصرف هر غذایی احساس می شود که مشکل تشدید می گردد باید از برنامه غذایی حذف شود در نتیجه غذاهایی را که ایجاد حساسیت می کنند نباید مصرف کرد مانند انواع فلفل، زعفران، کرفس، انگور و خربزه.
در درمان دارویی، داروها را به دو گروه عمده تقسیم بندی می کند: گروه اول داروهایی هستند که موقع حمله ی آسم باید مصرف شوند، مثل اسپری سالبوتامول که به وسیله آن بایستی سریعاً برونش باز شود.
توصیه می شود که هر بیماری همیشه اسپری سالبوتامول را همراه داشته باشد و بهتر است با وسایل کمک اسپری مصرف شوند و چنانچه مشکل بیمار با اسپری برطرف نشود، حتماً به بیمارستان مراجعه کند.
گروه دوم داروهایی هستند که باعث جلوگیری از حمله آسم می شوند، مانند داروهای کورتون، انوع داروهای خوراکی گشاد کننده برونش و اسپری های ترکیبی که اگر درست مصرف شوند، کم عارضه ترین انواع داروها می باشند.
در مورد اسپری باید گفت که انواع اسپری به هیچ عنوان باعث عادت کردن نمی شود، ولی حتماً باید به صورت صحیح استفاده شوند.

برای درمان آسم، سازمان بهداشت جهانی این بیماری را به چهار طبقه دسته بندی کرده است:
طبقه بندی آسم قبل از درمان براساس علائم و :1FEV
1 - خفیف موعدی
2 - همیشگی خفیف
3 -همیشگی متوسط
4 -همیشگی وخیم
اولین قدم تشخیص آسم است و آن را از دو طریق باید شناسایی کرد:
1  - علائم: تنگی نفس، سرفه
2  - اسپیرومتری: اگر 1FEV زیر حد نرمال باشد و بعد از استنشاق سالبوتامول به حد نرمال برگردد.
البته در مواردی مانند آسم خفیف که امکان شهود و اثبات این دو طریق امکان نداشته باشد باید از تست با متاکولین استفاده کرد.

---

سنجش تنفس (SPIROMETRY)
آسم یك بیماری مزمن برونش ها (لوله‏های هوایی) است كه علت آن ورم دیواره‏های این لوله‏ها است.
این ورم باعث تنگی تنفس (بازدم) و سرفه و حالت گرفتگی قفسه سینه می شود.
به موجب مطالب فوق، یكی از عناصر اصلی برای تشخیص آسم، وجود تنگی لوله‏ های هوایی موقع بازدم است.
به همین علت یكی از مهمترین آزمایش ها برای پزشك سنجش تنفس (اسپیرومتری) است كه از طریق آن می‏ توان آسم را تشخیص داد و كنترل درمان را از طریق آن پیگیری كرد.
SPIROMETRY چیست؟
SPIROMETRY آزمایش بدون درد و NON INVASIVE است كه با آن می‏ توان تنفس یك فرد را اندازه گیری نمود. (حجم تنفسی)
اسپرومتری در سال 1946 در انگلیس اختراع شد .
برای بهتر فهمیدن اسپرومتری، مفید است تعریفی از تنفس بكنیم:
تنفس چیست؟
تنفس عملی است که به طریق آن اکسیژن از اتمسفر بیرون به نایژک ها منتقل می شوند و بالعکس دی اکسیدکربن از نایژک ها به بیرون فرستاده می شوند.
تنفس از دو فاز تشكیل شده است. یك دم و دیگری بازدم، و در طی هر فاز، دم مقدار ثابتی هوا وارد شش ها می شود و همانقدر هم در بازدم خارج می‏ شود.
 آسم یک بیماری مزمن است که در آن تنگی نفس به علت ورم لوله های تنفسی به وجود می آید و اگر این ورم درمان شود تنگی نفس هم از بین می رود.
تركیب هوای وارد شده با هوای خارج شده تفاوت دارد، «هوای دم» غنی از اكسیژن و فقیر از دی‏ اكسید كربن است در حالی كه «هوای بازدم» برعكس، غنی از دی ‏اكسیدكربن و فقیر از اكسیژن است.
در شش ها همیشه مقدار هوای ثابتی در پایان هر بازدم باقی می ماند که به آن «حجم باقی مانده» می گویند.
آیا این آزمایش باید در شرایط خاصی باید انجام گیرد؟
این آزمایش می‏ تواند در تمام طول روز انجام شود. مهم این است كه اگر مریض تا به حال این آزمایش را انجام نداده است باید از استعمال داروهای (بتا ادرژرنیک ) که برونش ها را گشاد می کنند خودداری كند.
طریقه های استعمال داروهای آسمی
استعمال داروهای ضد آسم از طریق استنشاق به نظر یك عمل خیلی ساده می‏ رسد ولی در حقیقت چنین نیست.
در برخی از موارد كه وضعیت مریض حاد می ‏شود بدون این كه دلیل منطقی داشته باشد، احتمال این كه داروها به طریق صحیح استعمال نشده باشد وجود دارد، به این معنی كه یا دستور پزشك به طور درست انجام نشده است (تعداد گرفتن دارو در روز) یا این كه دارو به درستی وارد بدن نشده است. این گونه اشتباهات در خیلی از موارد موجب حاد شدن مریضی و خطرناك‏ شدن آن می شود. برای همین خیلی مهم است كه مریض تعلیم داده شود تا داروهای آسمی را بشناسد و طریقه درست گرفتن دارو را یاد بگیرد.
برای این كه داروهای آسم بتوانند به محل برونش ها برسند از وسائلی استفاده می شود كه شناختن آن مهم است. در اینجا سعی می ‏شود در مورد تعداد این دستگاه ها و طریقه استعمال از آن اطلاعات كافی داده شود.

داروهای آسم و طریقه استعمال آنها
کنترل آسم زیاد آسان نیست بلكه احتیاج مداوم به درمان صحیح دارد كه ممكن است سال ها طول بکشد و حتی در برخی از موارد تمام عمر به درازا می‏ كشد.
برای این بیماری درمان هایی وجود دارد كه با وجود این كه علاج بخش قطعی نیستند ، باعث می ‏شوند در اغلب موارد بیماری تحت كنترل درآید و بیمار از یك زندگی عادی برخوردار شود.
در این میان مسئله چگونگی استفاده صحیح از داروهای مختلف برای آسم مهم است.
موفقیت درمان آسم رابطه مستقیم با پذیرش دارو و عمل صحیح به توصیه‏های پزشك دارد.
پس بنابراین هرچه دارو صحیح‏ تر مصرف شود اثر آن بیشتر است و نیاز مریض به پزشك و درمان آن كمتر می ‏شود.
داروهای ضد آسم بسیار و گوناگون هستند و برای استفاده از هر كدام آنها باید كاركرد آنها را شناخت. برخی از بیماران باید از دو دارو یا بیشتر استفاده كنند و ممكن است دستگاه ها با هم فرق كنند و این ممكن است بیمار را كمی سردرگم كند؛ به علاوه این كه این داروها باید در طول روز به طور مرتب مصرف شوند.
استفاده از اتاقك‏ها در اسپری
اثر داروهای ضد آسمی موقعی مؤثر است كه دارو به طریق كامل وارد ریه شود. برای انجام این كار و جلوگیری از هدر رفتن دارو در هوا از اتاقكی استفاده می‏ شود كه اول دارو را در خود ذخیره می‏ كند و مریض با استفاده از آن می‏ تواند از هدر رفتن دارو جلوگیری كند.
استفاده از این اتاقك ها خیلی ساده است. برای بیماران مسن كه نمی ‏توانند خوب از اسپری استفاده كنند اتاقك های بزرگتر بهتر است. چون ذرات دارو در آن كوچكتر و مقاومت هوا نیز در آن كمتر می ‏شود و این به رسیدن دارو در نایژه‏های كوچك هوایی خیلی كمك می‏ كند.
عدم درمان به موقع بیماری آسم، چه عواقبی ممکن است داشته باشد؟
عدم درمان به موقع نه تنها باعث می شود که شخص معضلات اجتماعی پیدا کند، بلکه شخصیت اجتماعی بیمار نیز تحت تأثیر قرار می گیرد و ضربه روحی بزرگی به بیمار وارد می شود. این بیماری باعث می شود فرد از کارش غیبت کند و از نظر اقتصادی نیز دچار مشکل شود.
آسم می تواند به قلب و عروق فشار بیاورد و باعث اختلالات قلبی و عروقی شود و فرد را از نظر یادگیری نیز تحت تأثیر قرار دهد.
توصیه کلی به افراد سالم و افراد مبتلا به بیماری آسم کدام است؟
باید سعی کنند که در معرض عفونت های ویروسی قرار نگیرند (یکی از راه های مقابله با عفونت ها، استفاده از واکسن آنفلوآنزاست که بایستی در دوران کودکی تزریق شود). از تماس با آلرژن ها و مواد محرک و آلاینده ها که زمینه حساسیت را ایجاد می کنند پرهیز کنند.
تنگی نفس را جدی بگیرند و از مصرف دخانیات و الکل پرهیز کنند و با توجه به این که اگر درمان آسم جدی گرفته شود، بیماری قابل کنترل است، با مشاهده اولین علایم آسم به پزشک مراجعه کنند و نسبت به درمان مناسب اقدام نمایند.
توصیه می شود که حتماً درمان را به طور مرتب ادامه دهند و چنانچه دارویی توسط پزشک تجویز شد، به موقع آن را مصرف کنند.